विद्यालयको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
कपिलवस्तु जिल्लाको उत्तर तर्फ रहेको साविक जयनगर गाविसवाट रुपान्तर भइ वुद्धभूमि नगरपालिका वा नं ०२ मा अवस्थित श्री गौतम बुद्ध मा वि गोरुसिगे तत्कालीन बुढ्ढी गाउँ पञ्चायत वडा नं. ४, ५ र ६ का सम्पूर्ण बासिन्दालाई पायक पर्ने स्थान गोरुसिङ्गे वजार देखि उत्तर पट्टी रहेको मनोहरपुरमा प्राथमिक विद्यालय स्थापना गर्नका निमित्त शिक्षा प्रेमी स्व. केशव प्रताप राणा, श्री झलक विक्रम शाह तथा श्री खम्बबहादुर शाहबाट २०३३ सालमा जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा निवेदन परेको र गाउँका बासिन्दाको सहयोगमा त्यसै वर्ष देखि श्री गौतम बुद्ध प्राथमिक विद्यालयको रुपमा यस विद्यालयको शुरुवात गरिएको कुरा विद्यालयको पुरानो निरीक्षण पुस्तिकाबाट देखिन आउँछ ।
२०३३ साल मंसिर १३ गते तत्कालीन जिल्ला कार्यालय शिक्षा शाखाका प्राथमिक विद्यालय निरीक्षक नेत्रप्रसाद अर्यालले निरीक्षण पुस्तिकामा उल्लेख गर्नुभए अनुसार विद्यालयको नाममा तत्कालीन शिक्षाप्रेमीहरुवाट करीव २–१०–० जमिन, २ कोठे पक्की भवन, ५७ जना विद्यार्थीहरु र २ जना निजी स्रोतका शिक्षकहरु रहेका थिए । संस्थापक अध्यक्ष स्व केशवप्रताप राणा र प्र अ श्रीमती शारदा शाह हुनुहुन्छ ।
यो विद्यालय प्रा.वि तह को २०३४÷१÷१२ गते. कक्षा १ को अनुमति प्राप्त गरी संचालित गरिएको थियो । यो विद्यालय संचालन गर्दा अत्यन्त धेरै थारु समुदायको वसोवास भएको र उनीहरु शिक्षा क्षेत्रमा पिछडिएको महसुस गरी त्यस अवस्थामा विद्यालय स्थापना गर्न महत्वपूर्ण योगदान गर्नु हुने स्व. केशव प्रताप राणा,श्री खम्ब बहादुर शाह, श्री झलक विक्रम शाह , श्री मख्खन थारु, स्व. तेतर थारु, स्व. गोले थारु, स्व.श्याम लाल थारु, स्व रत्तिराम थारु, पहरु थारु लाई श्रद्धा पूर्वक स्मरण गर्नु हाम्रो कर्तव्य हुन आउँछ ।
२०३६ सालमा आठ नं ऐलानी जग्गा दर्ता गर्ने क्रममा उक्त महानुभावहरुको सक्रीयतामा यस विद्यालयको नाममा २० विगाहा ५ कटठा जग्गा दर्ता भई जग्गा धनी पूर्जा प्राप्त गरेको छ । आज विद्यालय भएको क्षेत्र मात्र ४ विगाहा १६ कटठा छ । यो नै यस विद्यालयको महत्वपूर्ण उपलव्धि हो ।
यो विद्यालय लोकमार्गको समीपमा रहेता पनि त्यससमयमा गोरुसिगे वजारको विस्तार एव विकास भएको थिएन । आजको वजारको प्रारुप पनि थिएन यहाँ पुरैना, गोरुसिगें गाऊँ, गोरुसिडगी वकडेरीया गाउँमा आदिवासी थारु जातीको मात्र वसोवास थियो, जुन समाज अशिक्षाको भुमरीमा अल्झेको थियो । धार्मिक अतिवाद, सामाजिक कुसंसकारमा जेलिएको समाजलाई विकासको मूलप्रवाहमा ल्याउन विद्यालय नै प्रमुख आधार थियो । यो एउटा वाटो, माध्यम हो । फलस्वरुप यहाँको समाजलाई नेतृत्व प्रदान गरी विद्यालयलाई अगाडि वढाउन २०३७ सालमा नि. मा. संचालन गर्न प्रयास गरियो । प्रारम्भमा २ वटा कोठावाट शुरु गरियो। विद्यालयलाई नि. मा. मा रुपान्तर गर्दा थपकोठा थप्न समुदायवाट आफै ईंटा निमार्ण गरी काठका सहतिल लगाई थप ४ कोठा निमार्ण गरियो । यो निमार्ण गर्दा समाजवाट उल्लेखनीय श्रमदान गरिएको थियो । आय स्रोतका लागि गाउ गाउवाट विघट्टी वापत रकम तथा धान चन्दा उठाएर विद्यालय संचालन गरियो ।
२०३२ साल देखि राजमार्गको आसपास वन क्षेत्रमा अस्थायी रुपमा अर्खाखाँची ,गुल्मी प्यूठानवाट वसाइ सराइ गरी वा पेशाको रुपमा सामान्य झुपडी वनाई वसोवास गर्ने कार्य तीव्र भइरहेको थियो । उता थारु समुदायलार्ई शिक्षाको पहुचमा ल्याउनै पर्ने र अस्थायी वसोवास गर्ने वालवालिकालाई पनि विद्यालयको आवश्यकता हुन गयो ।सवै पक्षको सक्रीयतामा २०३७ सालमा नि मा को कक्षा ६ संचालन गरियो । तर जिल्ला शिक्षा कार्यालयवाट अनुमती प्राप्त हुन नसक्दा अत्यन्त अभावको रुपमा निजी स्रोतवाट नि.मा. तहका कक्षा संचालन हँुदै गयो । प्रा वि तहको पूर्ण स्वीकृती २०३९÷१०÷०२मा भएको थियो। त्यही आधारमा नि.मा. चलाइयो भने २०४४÷११÷२० गते मात्र नि मा वि को संचालन अनुमती प्राप्त भयो ।
अर्कोतर्फ अस्थायी रुपमा राजमार्ग वरिपरी वस्ने वन्द व्यापार गर्ने तर वसाई भने विशेष गरी थाकलका, परालका झुपडीमा भए पनि होटल संचालन गर्ने क्रममा असाध्यै वस्ती वढ्दै गयो । जव जव वसाई हुने प्रकृया वढ्यो तव सवैलाई आफना आफना वच्चालाई पढाउन आवश्यक महशुस भयो । केही शिक्षा क्षेत्रमा सहयोग गर्ने व्यक्तित्वको आगमन भयो । फलस्वरुप यहाँ माध्यमिक विद्यालय संचालन गर्नु पर्छ भन्ने आवाजहरु आउन थाले । छलफल वहस हुन थाल्यो तर विडम्वना २०४५ साल वैशाख ५ गतेको दिन यस क्षेत्रका लागि जीवनभर दुख दर्दले भरिएको पीडादायी भयो । वैशाखको मध्यान्हमा सवै पराल, थाकलका झुपडीहरु निमेषभरमा खरानीमा परीणत हुन पुग्यो ।वजारको विचमा रहेको दुर्गामन्दिरमा पूजा गर्ने पुजारीको घरवाट निस्केको आगोले करौडौको सम्पती खरानी हुन गयो । यसको प्रभाव विद्यालयमा नपर्ने कुरै रहेन । विद्यालयको गति प्रभावित हुन पुग्यो । नि मा निजी स्रोत वाट संचालन गर्न निकै जटील हुन गयो । त्यतिखेरसम्ममा थारु समुदायमा वच्चा पढाउनु पर्छ भन्ने भावानाको विकास हुन सकेको थिएन । अधिकतम वस्ती थारु समुदायकै थियो तथापि कक्षामा विद्यार्थी सख्या साह्रै दयनीय थियो । घरघरमा गएर निकै प्रयत्न पछि २÷४ जना आउने गर्थे । वजार खरानी भएको, मानिस उपस्थित कम हुदै जाने, थारु समुदायको विद्यालय आउदै नआउने । यो समय विद्यालयको लागि कालरात्रीको रुपमा रहन गयो । तर पूर्व−पश्चिम लोकमार्गको समीपमा पुनः मानिसको वसाइ क्रम रोकिने प्रश्नै रहेन । वजार पुरानै धरातलमा उभिन थाल्यो ।
समय सापेक्ष परीवर्तनहरु हँुदै गए देशमा राजनीतिक परीवर्तनहरु हँुदै गए । गोरुसिगेमा वजार विकास हुन थाल्यो । वसोवास वढदै गयो । जनमानसमा माध्यमिक विद्यालयको चाहना हुन थाल्यो । त्यस वेला निम्न माध्यमिक तह भन्नाले कक्षा ४ देखि ७ सम्म थियो । कक्षा ८ माध्यमिक तहमा थियो । २०४६ सालको अन्त्यतिर माध्यमिक तह संचालनका लागि वैठक छलफलहरु हुन थाले । एक थरी वाट नमुना निम्नमाध्यमिक तह चलाऔँ भन्ने र वहुसंख्यक वाट माध्यमिक तह संचालन गर्नेै आवाजहरु आउन थाले र अनुमतीको प्रयास गर्ने गरी कक्षा ८ संचालन गर्ने भयो तर कक्षा ८ ले निरन्तरता पाउन सकेन एक वर्ष चलेर वन्द हुन पुग्यो र पुनः २०४९ सालदेखि कक्षा ८ शुरु भयो । यता पट्टी वजार विकास क्रम अगाडि वढदै गयो नयाँ नयाँ मानिसहरुको वसाइ वढन थाल्यो । घर निमार्ण कार्य हुदै गए । समयले कोल्टे फेर्दै गयो तव गौतम वुद्धमा माध्यमिक तह संचालनको आवश्यकता महशुस हुन थाल्यो । माध्यमिक तहको धरौटीको रकम, शिक्षक व्यवस्थापन, लगायतका कुराको प्रवन्ध गर्ने तयारी भयो र २०५० सालमा कक्षा ९ संचाालन गरियो । २०५१÷१२÷०३ मा क्षे.शि.नि. पोखरावाट अनुमती प्राप्त भयो । यस विद्यालयवाट २०५३ सालको एस.एल.सी परीक्षामा २२ जना विद्यार्थी समावेश भकोमा १५जना उत्तीर्ण भइ ६८.१५ प्रतिशत नतीजा ल्याउन सफल भयो ।
नेपाल सरकारले २०५२ सालमा एस.एल.सी परीक्षामा समावेश भएका विद्यालयलाई माध्यमिक तहका का ४ दरवन्दी प्रदान गरी स्थायी स्वीकृती गरेकामा दुर्भाग्य हाम्रो विद्यालय त्यो अवसरवाट बञ्चित हुन गई हाल सम्मा स्थायी हुन सकेको छैन । यद्यपी माध्यमिक तहमा दुई दरवन्दी दुई राहत दरवन्दी प्राप्त भएकोले माध्यमिक तह सञ्चालन भइरहेको छ ।
२०३६ सालमा आठ नं ऐलानी जग्गा विद्यालयको नाममा दर्ता हुन गयो । त्यो नै विकासको ठूलो स्रोत हुन गयो । २०५६ सालदेखि जग्गा विक्री गर्ने कार्य शुरु गरेको थियो । २०५७÷४÷२७ गते शिक्षा विभागवाट जग्गा विक्री गर्ने अनुमती ल्याई खुला डाकवढावढ गर्ने क्रममा विद्यालयले अपेक्षा गरे भन्दा वढी रकम प्राप्त गर्न सफल रह्यो । करीव ६२ लाख रकम जग्गावाट प्राप्त भएकोले विद्यालयको भौतिक तथा शैक्षिक व्यवस्थापनमा राहत भयो । विद्यालयको खर्च मूल रकमको खर्चवाट सो को व्याजवाट मात्र चल्ने सोचका साथ अगाडि वढाइयो । आज पनि उक्त रकम बैकको मुद्धती खातामा रहेको छ ।
विद्यालयको भौतिक पूर्वाधार विकास नगरीकन शैक्षिक विकास संभव नभएकोले स्रोत खोज्ने निकै प्रयत्नहरु हुन थाल्यो अर्को यहाँका वास्तविक विकासको मूल प्रवाहमा आउन नसकेका थारु समुदायलाई शिक्षा प्रदान गरी तिनीहरुको जीवन स्तर माथि उठाउन एकमात्र विकलल्प शिक्षा नै थियो त्यसैले सक्रीय रुपमा यहाँको समाज लाग्यो । अन्तमा भारत सरकार संग प्रस्तावना पत्र तयार गर्ने कार्यको थालनी गरियो । यस कार्यमा तत्कालीन यस क्षेत्रका सभासद श्री विरेन्द्रकुमार कनौडीयाको पूर्ण सहयोगमा २ करोड ७८ लाखको प्रस्तावना पत्र स्वीकृत भई २०६४ साल कात्र्तिक १६ गतेका दिन महामहिम भारतीय राजदुत शिवशंकर मुखर्जीबाट भवन शिलान्यास कार्य भयो । देशको राजनीतिक तथा आर्थिक कारणले अस्तव्यस्त अवस्थालाई चिर्दै २ तले ४२ कोठे भवन ,विज्ञान ल्याव समेत निमार्णकार्य सम्पन्न भई सोही भवनमा नै पठन पाठन भएको छ । भारतसरकारको सहयोगमा विद्यालयलाई एउटा वस तथा फर्नीचरको व्यवस्था भएको छ ।
२०६४ सालमा नै यस विद्यायलयले अर्को शैक्षिक फट्को पार गरेको छ , उ.मा को कक्षा ११, १२ संचालनका लागि उमा शिक्षा परिषदवाट २०६४ श्रावण १० गते अनुमती प्राप्त गरी व्यवस्थापन, शिक्षा, र मानविकी संकायसित सम्वन्धित विषयहरु पठनपाठन हुँदै आएको छ । उच्च माध्यमिक तहमा मात्र समाज सीमित रहन सकेन । समयको मागसँगै समाज परिर्वतन हुन नसक्दा त्यसवाट पर्ने प्रतिकूक्ल प्रभाव समाजले राम्रै वुझ्यो शैक्षिक क्षेत्रमा अगाडि वढनु पर्ने वोध हुन गयो । फलस्वरुप यस विद्यालयको कोखवाट २०६६ सालमा गौतमबुद्ध वहुमुखी क्याम्पसको जन्म हुन गयो । क्याम्पस छट्टै ढङ्गबाट सञ्चालन भएता पनि जन्मको आधार गौतम बुद्ध उ.मा.वि नै हो ।
हिजोको धुलाम्य कक्षा कोठा भैतिक जर्जरता आज यहाँसम्म आई पुग्दा थुप्रै आरोह−अवरोह पार गर्दै भौतिक आर्थिक तथा शैक्षिक रुपमा जिल्लाकै उत्कृष्ट विद्यालयको रुपमा स्थापित हुन सफल रहेको छ । २०७१ सालको एस.एल.सी. परीक्षामा जिल्लाकै उत्कृष्ट नतीजा ल्याउन सफल भएको थियो । प्राविधिक शिक्षा, आजको आवश्यकता जस्तो मूल मर्मलाई अंङ्गीकार गरी यस विद्यालयमा २०७३ साल देखि प्राविधिक धार तर्फको सिभिल ईन्जिनियरको पठन पाठन शुरु भएको छ । जसमा आफनै घरमा वसेर सस्तो सर्वसुलभमा एउटा दक्ष सिभिल ओभरसियर भइ आफनो भविष्य निमार्णकार्यमा सहजै प्रवेश गर्न सक्छ । यहाँवाट उत्पादन भएका जनशक्तिले सोही तहमा स्नातक अर्थात वी इ अध्यन गर्न सक्छन् ।
अवको दिनमा विद्यालय एउटा सक्षम अरु शैक्षिक संस्थामा समेत नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ । भौतिक, आर्थिक , शैक्षिक रुपमा एउटा सफल स्तम्भको रुपमा उभिन सकेको छ । अव हामी सवैको एक मात्र उद्धेश्य विद्यालयको शैक्षिक उपलप्धि वृद्धि ,यस संस्थालाई शैक्षिक प्रतिष्ठानका रुपमा उभ्याउने ,शैक्षिक गव्तव्यस्थलका रुपमा परिभाषित गर्न परेको छ । यसमा सवैपक्ष, हालकायम भएको स्थानीय सरकारको पूर्ण सहयोगको अपेक्षा गरिन्छ ।